ପ୍ରତାପ କୁମାର ପଣ୍ଡା : ଆଲୋଚନା : କବିର ଭାବଭୂମିରେ କବିତା

ମାନବୀୟ ଅନୁଭବ, ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଓ ସୃଜନଶୀଳ ଭାବନାର ଆବେଗିକ ଏବଂ କଳାତ୍ମକରୂପର ଶାବ୍ଦିକ ପରିପ୍ରକାଶର ସାବଲୀଳ ପ୍ରବାହ କେବେ କବିତା, କେବେ ଗଳ୍ପ ତ କେବେ ସାହିତ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଭବ। ଏହି ବିଭବ ମାନଙ୍କର ଗର୍ଭରେ ଅତୀତ, ଉତ୍ତାଳ ସ୍ରୋତରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏବଂ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଭବିଷ୍ୟତ।

ସାହିତ୍ୟର ମୂଳଚେରଟି ସମାଜରେ, କିନ୍ତୁ ସମାଜର ନବପଲ୍ଲବିତ ଶାଖାସମୂହରେ ମୁକୁଳିତ ପତ୍ର ଓ ଫୁଲ ଶୋଭାପାଉଥାଏ ସାହିତ୍ୟର ରଙ୍ଗରେ —

ରାଗ,ହିଂସା, ଦ୍ୱେଷକୁ ଦୂରେଇ ଶାନ୍ତି ମୈତ୍ରୀ ପ୍ରୀତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାପୂର୍ବକ ଜୀବନର ମାନ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କରି ସୁସ୍ଥ ସମାଜ ଗଠନ କରିବା ସାହିତ୍ୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

ଏମିତି ଏକ ଅମୃତ ନିଃସୃତ ମହାସାଗରର ବେଳାଭୂମିପରେ ଠିଆହୋଇ ଆକାଂକ୍ଷିତ ନୟନରେ ତରଙ୍ଗାୟିତ ଜଳରାଶିର ଗଭୀରତା ମାପୁଥିବା ସ୍ବପ୍ନବିଭୋର ଶିଶୁଟିଏ ମୁଁ। ଥରଥର ପାଦ, ଖଣ୍ଡିଉଡ଼ା ଦେଉଥିବା  ଶାବକ ପକ୍ଷୀଟିଏ ବି ମୁଁ। ତଥାପି ଆକାଶର ଉଚ୍ଚତା ଓ ଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟକୁ ମାପିବାର ଇଚ୍ଛା ଅଦମ୍ୟ।

” ଅୟୁତ ବୋଧକୁ ବୋହି
ଆଶ୍ବସ୍ତ ମୁଁ କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଳବିନ୍ଦୁଟିଏ
ଇଚ୍ଛା ମୋର ନଦୀ ହୋଇ
(କୋଟି )ବ୍ୟଥା (ବକ୍ଷେ) ଧରି ସିନ୍ଧୁ ସାଥେ ସିନ୍ଧୁ ହୁଏ”” ।

ସାହିତ୍ୟ ମହାସାଗରର ସବୁଠାରୁ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମୟୀ ବିଭାବଟି କବିତା…

ଯିଏ ମଣିଷର ଜିଜ୍ଞାସା, ମନୀଷା ଓ ଅନୁଭବକୁ ରସସିକ୍ତ ଶୈଳୀରେ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ ‌।  ଯାହାର ବିନ୍ଦୁଏ ଭାବ ସାତ ସିନ୍ଧୁର ଉତ୍ତାଳ ତରଙ୍ଗ ସୃଷ୍ଟି କରି ପ୍ରାଣରେ ଭରିପାରେ ଶତସିଂହର ଉନ୍ମାଦ। ଯୁଦ୍ଧ ଭୂମିରେ ଫୁଟେଇ ପାରେ ଶାନ୍ତିର ଗୋଲାପ । ଯାହାର କ୍ଷୁଦ୍ରାତି କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶରେ ସମାହିତ ହୋଇଯାଇପାରେ ସମଗ୍ରସୃଷ୍ଟି ।

ଚର୍ଯ୍ୟା ଯୁଗରୁ ଉତ୍ତର ଆଧୁନିକ ଯୁଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କବିତାକୁ ନେଇ ଦୀର୍ଘପଥ ଅତିକ୍ରମ କରିଥିବା ଓଡ଼ିଆ ବାଣୀଭଣ୍ଡାର ବି ଖୁବ୍ ସମୃଦ୍ଧ ।  ଅନ୍ଧାରକୁ ପିଠି କରି ଆଲୋକ ଆଡ଼କୁ ଅଗ୍ରସର ହେଉ ହେଉ ମଝିରେ ମଝିରେ କବିତା ଛିଡ଼ା କରିଦେଇଛି ଅନେକ ଭାଷାର ହିମାଦ୍ରି ।  ଆଉ ଅନ୍ଧକାର ଗ୍ରାସ କରିବାର ଆଶଙ୍କା ବି ନାହିଁ।

ଏବେ ଓଡ଼ିଆକବିତାକୁ ନେଇ ପରୀକ୍ଷା ନିରୀକ୍ଷା କରୁ କରୁ ଅସଫଳ ହୋଇଗଲେ ବି ଓଡ଼ିଆଭାଷାର କିଞ୍ଚିତ ମାତ୍ରାରେ କ୍ଷତି ହେବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଇନପାରେ ବୋଲି ଅନେକ ହୃଦବୋଧ କରୁଥିବା ଏକ ସୁଖକର ସମୟରେ ମୁଁ ମୋର କ୍ଷୁଦ୍ର ଖଦ୍ୟୋତିକା ସମ ଚିନ୍ତା ଚେତନାରୁ ସ୍ଵତଃସ୍ପୃତ ଝରିପଡୁଥିବା ଭାବଧାରାକୁ ବାନ୍ଧି ରଖି  କବିତାର ରୂପ ଦେବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି  କେବଳ ସେହି ଶବ୍ଦଗୁଡିକୁଛନ୍ଦୋବଦ୍ଧ କରି।

କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରେ ଭରପୂର ସବୁଜିମା ଘେରା ଗାଁ ପରିବେଶରେ ଏକ ଶିକ୍ଷକ ପରିବାର ତଥା ସମାଜର ସମସ୍ତ ବର୍ଗର ମଣିଷଙ୍କ କୋଳାହଳ ମଧ୍ୟରେ ପଢ଼ି ବଢ଼ି ଥିବାରୁ ପାଠ, ପ୍ରକୃତି, ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତା, ସହିତ ଦୁଃଖ ,ଶୋକ, ରୋଗ, ଯନ୍ତ୍ରଣା, ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ,ସାମାଜିକ ଅସାମଞ୍ଜସ୍ୟତା, ବିଶେଷକରି ରାଜନୀତିର ଅନ୍ଧାରପକ୍ଷକୁ ଅତି ନିବିଡ଼ ଭାବରେ ଅବଲୋକନ କରିବାର ସୁଯୋଗ ମିଳିଥିଲା। ଏହି ସବୁ ଦୃଶ୍ୟାଲୋକରେ ଉଦ୍ବେଳିତ ମନ ସବୁ ସମୟରେ ନିଜ ସହ ବିଦ୍ରୋହ କରୁଥିଲା । ଆପେ ଆପେ ତାହା ଶବ୍ଦ ହୋଇ ବାହାରି ଆସୁଥିଲା ଯାହାକୁ କାଗଜପୃଷ୍ଠାରେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିବା ବ୍ୟତୀତ ପରିପ୍ରକାଶ କରିବାର ଦମ୍ଭ ନଥିଲା ସେତେବେଳେ।

ପୁସ୍ତକପାଠ ନିଶା ଥିବାରୁ ଅନେକ ଗଳ୍ପ, ଉପନ୍ୟାସ ପଢ଼ିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଛି ବିଶେଷ କରି ବିଭୂତି ପଟ୍ଟନାୟକ, ପ୍ରତିଭା ରାୟଙ୍କ ଅନେକ ଉପନ୍ୟାସ ସହିତ କଥା, ଝଙ୍କାର, ସୁଚରିତା, ଜହ୍ନମାମୁଁ ଭଳି ବହୁ ପତ୍ରିକାର ନିୟମିତ ପାଠକ ଭାବରେ ଅନେକ ଗଳ୍ପ, ଉପନ୍ୟାସ ପଢ଼ିଛି।

ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେରଙ୍କ ଅନେକ କାବ୍ୟ, ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟ, ମାୟାଧର ମାନସିଂହ, ରମାକାନ୍ତ ରଥ, ଜୟନ୍ତ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ଭଳି ଅନେକ ମହାନ ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟିକୁ ଅନୁଭବ କରିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଛି।

ମାୟାଧର ମାନସିଂହ କବିତା ମତେ ବିଶେଷ ଭାବରେ ଶିହରିତ କରିବା ସହିତ ସେମାନଙ୍କ ରଚନା ଶୈଳୀ ମତେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଆସିଛି। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ରାଉରକେଲା ଇସ୍ପାତ କାରଖାନାରେ କର୍ମମୟ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ ସହିତ ଶ୍ରମିକ ସଂଗଠନରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ସୁଯୋଗ ମିଳିବା ପରେ ଲୁହା, ନିଆଁ, ଧୂଳି, ଧୂଆଁ ସହିତ ଜୀବନମୃତ୍ୟୁର ଲୁଚକାଳି ଖେଳକୁ ପରଖୁ ପରଖୁ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନ୍ଧାରାବୃତ ରୁଦ୍ଧକୋଠରୀର ଆହୁରି ନିକଟର ହୋଇଛି। ଯେତେବେଳେ ଦରସିଝା ଦେହରୁ ଝରି ପଡୁଥିବା ସ୍ବେଦରେ ଦେଶପ୍ରେମର ବାସ୍ନା ମନକୁ ଅସ୍ଥିର କଲା, ଯେତେବେଳେ ଯନ୍ତ୍ର ସହିତ ଅସ୍ଥିର ଘର୍ଷଣର ଶବ୍ଦ ମନ୍ଦିରରେ କମ୍ବୁନାଦ  ଭଳି କର୍ଣ୍ଣ ଭେଦକଲା , ଯେତେବେଳେ ୧୫୦୦ ଡିଗ୍ରୀ ଉତ୍ତାପ ନିକଟରେ କର୍ମରତ ଶରୀରର ଧମନୀରେ ପ୍ରବାହିତ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କର ସଂଜ୍ଞା ଖୋଜିଲା ସେତେବେଳେ  ଆପେ ଆପେ ବାହାରି ଆସୁଥିବା ଜୀବନାନୁଭବ କେମିତି କବିତାର ରୂପ ନେଲା ଜଣାନାହିଁ।

ବିଦ୍ରୋହୀ ମନ ଅହରହ ଖୋଜୁଥିଲା ମୁକୁଳିବାର ସୁଗମ ପଥକୁ

ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତାରୁ ପ୍ରେମ , ପ୍ରେମରୁ ସମ୍ପର୍କ, ସମ୍ପର୍କରୁ ସମର୍ପଣ, ତ୍ୟାଗ, ବଳିଦାନ, ଶାନ୍ତି ।ଜୀବନବୋଧର ଏହି ଅଣୁ ଅନୁଭବକୁ ଶବ୍ଦ ରୂପ ଦେଉ ଦେଉ ପ୍ରଥମ କବିତା ପୁସ୍ତକ” ଭାବ ନୈବେଦ୍ୟ”ର ସୃଷ୍ଟି । ଯିଏ ଅନନ୍ତ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଯାହାର ଅଣୁ ମାତ୍ର ଅନୁଭବରେ ହୃଦୟ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ, ଯାହାଙ୍କ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନୁଭବ ଅସମ୍ଭବ । ସେହି ଶାଶ୍ଵତ ସତ୍ତା ଅନୁଭବର ଭାବ-ଅଭାବକୁ କବିତାର ରୂପ ଦେଇ ଶାନ୍ତିସୁଧା ପାନ କରିବାର ପ୍ରୟାସ କରିଛି।

ଥରେ କବିତା ମନସ୍କ ହୋଇଗଲେ କବିତା ଆପେ ଆପେ ବାହାରି ଆସେ ଶବ୍ଦ ହୋଇ, କେତେବେଳେ କେଉଁ ଭାବ କବିତାର କେଉଁ ରୂପ ନେବ ତାହା କାହାରିକୁ ଜଣା ନଥାଏ ।

ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତାରେ ଆପ୍ଲୁତ ହୃଦୟକନ୍ଦର ଠାବ କରିଛି ପ୍ରେମକୁ । 

ପ୍ରେମ ମାନବଜୀବନର ସାରତତ୍ତ୍ବ। ଯେଉଁଠାରେ ପ୍ରେମ ସେହି ଠାରେ ଜ୍ଞାନ, ପରମ ପବିତ୍ରତା, ସେହି ଠାରେ ବାଧ୍ୟବାଧକତା ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟନିଷ୍ଠା । ପ୍ରେମ ମଣିଷକୁ ଭେଦଭାବ ଶୂନ୍ୟ କରେ, ସ୍ବାର୍ଥ ବିବର୍ଜିତ କରେ ,ଆତ୍ମ ବିସ୍ମୃତ କରେ, ପ୍ରେମ ନିରୂପିତ ନହେଲେ ହେଁ ପ୍ରେମମୟ।ଅନୁଭବିଥିବା ପ୍ରେମ ହିଁ ହୃଦୟପାତ୍ରର ସୁଧା। ଏହି ସୁଧାର, ସ୍ବାଦ ବିନ୍ୟାସର ଶାବ୍ଦିକ ପରିପ୍ରକାଶ ହେଲା  ଦ୍ବିତୀୟପୁସ୍ତକ “ସପ୍ତପର୍ଣ୍ଣୀ “।

ପ୍ରେମସିକ୍ତ ପ୍ରାଣ  ଦୁଃଖ, ଶୋକ, ଭୋକ, ରୋଗ, ରାଗ, ହିଂସା, ଯୁଦ୍ଧ, ଧ୍ବଂସର ବାସ୍ତବତା ଭିତରେ ଆଙ୍କିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲା ପ୍ରଗତିଶୀଳ ବିଶ୍ବର ଆବାହନୀ ଚିତ୍ର ଯାହା ଜନ୍ମନେଲା ମୋର ତୃତୀୟପୁସ୍ତକ “କଳାବତୀ” ଭାବରେ । ଆଧୁନିକତାର ଧୂମାୟିତ ବଳୟ ଭିତରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଅଣନିଃଶ୍ବାସୀ ହୋଇଉଠୁଥିବା  ମୂଲ୍ୟବୋଧହୀନ ମାନବସନ୍ତାପର ଆଗ୍ନେୟଗିରିରେ ଗୋଟିଏ ପାଦ ପକେଇ ସାରି ବର୍ତ୍ତମାନ ଧ୍ବଂସ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ଜାଣିବା ପରେ ଉପାୟଶୂନ୍ୟ ଭାବରେ ମୁକ୍ତିର ଅପେକ୍ଷାରେ। ଆମକୁ ମୁକୁଳିବାକୁ ପଡ଼ି ସେସବୁ ଊର୍ଣ୍ଣନାଭ ଜାଲରୁ ଆଉ ଖୋଜିବାକୁ ପଡ଼ିବ ଭେଦଭାବ ବିହୀନ ନୂତନ ଏକ ପୃଥିବୀକୁ ଯେଉଁଠି ପରାଜୟରେ ମିଳୁଥିବ ଶାନ୍ତି ଏବଂ ମୁକ୍ତି ।

ମୁକ୍ତଛନ୍ଦର କବିତା ମତେ ଭଲ ଲାଗୁଥିଲେ ହେଁ ମୁଁ ମୋର କବିତାକୁ ଛନ୍ଦଯୁକ୍ତ ରଖିବା ସହିତ ପଦରେ ପାଦ ସଂଖ୍ୟା, ଅକ୍ଷର, ଯତିପାତ, ଶବ୍ଦଚୟନ ଉପରେ ଜୋର୍ ଦିଏ ବିଶେଷ ଭାବରେ ବନାନ ଏବଂ ବ୍ୟକରଣଗତ ତ୍ରୁଟି ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦିଏ । ମୋର ମନ କହେ କବିତା ଛନ୍ଦମୁକ୍ତ ହେଉ କି ଛନ୍ଦଯୁକ୍ତ, କବିତା ଭାବମୟ ହେବା ଉଚିତ୍ ଏବଂ କବିତାର ଭାବ ପାଠକ ମନକୁ ଆନ୍ଦୋଳିତ କରବା ବାଞ୍ଛନୀୟ । ଜଗତ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ୍ ।

“ମଉନେ ମୁକ୍ତିର ମନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାରେ
ଦୁର୍ବଳ ହୃଦୟେ ଶକତି ଭରେ
ଶାନ୍ତି, ସତ୍ୟ, ପ୍ରୀତି ସଦା ପରଶେ
ଅସାଧୁ ପାଦରେ ଶିକୁଳି କଷେ
ସୁପ୍ତ ଘଟେ ପ୍ରାଣ ସଂଚାରେ ଯାଇ
କବିତା ସେହି।।”

ମହା ମହା ଦ୍ରୁମ ଆଚ୍ଛାଦିତ ସାହିତ୍ୟର ଗହନ ବନରେ ଦୁର୍ବା ସମ ମୋର ବି ଇଚ୍ଛା ଭାବନା ଶବ୍ଦରେ ଶବ୍ଦାୟିତ କରିବାକୁ କାହାରି ନା କାହାରି ହୃଦୟ ଗହ୍ୱର।।

ଚିତ୍ରକର ନହେଲେ ବି ନେଇ ମନୋରଥ
ଚେଷ୍ଟା ମୋର ଅବିରତ ନୁହେଁ ଅସମର୍ଥ
ହାତେ ଧରି ରଙ୍ଗ ତୂଳୀ
ଆଙ୍କିବି ମୁଁ ପ୍ରତିଛବି ପ୍ରେମିକାର ଭଳି ।।

କବିତା ପ୍ରତି ଏହା ହିଁ ମୋର ଭାବଦୃଷ୍ଟି ଓ ଏହା ହିଁ ମୋର ଭାବଦୃଷ୍ଟିର କବିତା, ଯାହା ଭିତରେ ନିରନ୍ତର ମୁଁ ଖୋଜୁଥାଏ ସେଇ ମହିମ୍ନ ଜୀବନାନୁଭବର ରହସ୍ୟମୟ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ।